เมื่อโลกสมัยใหม่มนุษย์เรามีอาหารหลากหลายชนิด “อาหารจากพืช หรือ Plant–based food” ก็เป็นอาหารประเภทหนึ่งที่เริ่มมีการพูดถึงเพื่อสนับสนุนเหตุผลทางด้านสุขภาพ หรือเหตุผลทางด้านสิ่งแวดล้อม ถึงแม้ค่านิยมดั้งเดิมในการรับประทานอาหารของมนุษย์คือ “กินเพื่ออยู่” แต่ในโลกสมัยใหม่ การกินมีเหตุผลมากกว่าการกินเพื่อดำรงชีวิต อย่างไรก็ตามเทรนด์การรับประทานอาหารที่เน้นพืชเป็นหลัก ไม่ได้เพิ่งถือกำเนิดในช่วงทศวรรษปีมานี้ แต่เกิดขึ้นมานานแล้ว ไม่ว่าจะเป็น วีแกน มังสวิรัติ และอาหารเจ สำหรับอาหารจากพืช (Plant-based food) เป็นอาหารทางเลือกใหม่ที่เข้ามาเปิดประตูการรับประทานเพื่อสุขภาพ
Plant-based food และ plant-based diet คืออะไรกันแน่?
Plant-based diet คือระเบียบการรับประทานอาหารเพื่อสุขภาพ โดยการเน้นรับประทานอาหารจากพืช (Plant-based food) ยกตัวอย่างเช่น ผัก ผลไม้ ธัญพืช ถั่ว และเนื้อสัตว์จำลองที่ทำจากพืช 100 เปอร์เซ็นต์ การเริ่มต้นรับประทาน Plant-based diet เป็นการปรับมื้ออาหารให้มีพืชเป็นองค์ประกอบเยอะขึ้น รับประทานโปรตีนจากพืชแทนเนื้อสัตว์ ลดเกลือ น้ำตาล และเลือกใช้ไขมันจากพืชที่ดีต่อสุขภาพเช่น น้ำมันมะพร้าว น้ำมันมะกอก เป็นต้น
ความเหมือนและความต่างของ อาหารจากพืช วีแกน มังสวิรัติ และ เจ
ทั้งอาหารจากพืช (Plant-based food) วีแกน มังสวิรัติ และ เจ ล้วนเป็นลักษณะการรับประทานอาหารที่เน้นการรับประทานทานพืชเป็นองค์ประกอบหลัก แต่การทานอาหารทั้ง 4 ประเภทมีรายละเอียดในแง่ของการเลือกบริโภคผลิตภัณฑ์บางชนิดและคตินิยมที่แตกต่างกัน ดังนั้นมาทำความรู้จัก วีแกน มังสวิรัติ และเจกันก่อนดีกว่า
วีแกน (Vegan)
เป็นการรับประทานอาหารที่ละเว้น ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ทุกชนิด ทั้งเนื้อสัตว์ ผลิตภัณฑ์จากสัตว์จำพวกไข่และนม รวมไปถึงการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่ไม่ใช่อาหารอย่างเสื้อผ้า เนื่องจากการรับประทานแบบวีแกนมีปรัชญาที่ต้องการหลีกเลี่ยง ลดทอน กีดกันการทารุณกรรมสัตว์และการแสวงหาผลประโยชน์จากสัตว์
มังสวิรัติ (Vegetarian)
เป็นการรับประทานอาหารจากพืชที่มีการแบ่งชนิดและสิ่งที่รับประทานได้หลากหลายประเภท ตามจุดประสงค์ของแต่ละบุคคล การรับประทานอาหารแบบมังสวิรัติมีปรัญชาที่ใกล้เคียงกับวีแกน แต่มังสวิรัติบางประเภทก็อนุญาตให้ทานไข่และปลาได้ ส่วนบางประเภทก็อนุญาตให้รับประทานผลิตภัณฑ์จำพวก นม เนย และชีสได้
เจ
เป็นการรับประทานอาหารที่ละเว้นเนื้อสัตว์ตามคติความเชื่อดั้งเดิมของชาวไทยเชื้อสายจีน ซึ่งเราอาจคุ้นเคยกับการทานอาหารประเภทนี้ช่วงเทศกาลถือศีลกินเจทุกปี อย่างไรก็ตามเจถูกจัดอยู่ในการกินแบบมังสวิรัติ แต่ก็มีข้อปฏิบัติที่ยึดโยงกับศาสนาอยู่ด้วยส่วนหนึ่ง
จะเห็นได้ว่าการรับประทานอาหารทั้ง 3 ประเภทมีพืชเป็นองค์ประกอบหลัก อาหารจากพืช (Plant-based food) จึงเป็นคำจำกัดความประเภทอาหารของ วีแกน มังสวิรัติ และ เจ แต่การรับประทานที่เน้นอาหารจากพืช (Plant-based diet) เป็นการเลือกรับประทานเพื่อประโยชน์ด้านสุขภาพ จึงยังไม่มีคตินิยมและกฏเกณฑ์ที่ชัดเจนเหมือน วีแกน ส่วนการตระหนักรู้ถึง การทารุณกรรมสัตว์และสิ่งแวดล้อม เป็นผลพลอยได้จากการรับประทานอาหารจากพืช ซึ่งผู้ที่รับประทานอาหารจากพืชสามารถผันตัวเข้าสู่การรับประทานแบบวีแกน หรือมังสวิรัติในภายหลังได้เช่นกัน
นวัตกรรมเนื้อจากพืช (Plant-based meat) ตัวเลือกของคนชอบทานเนื้อสัตว์
การรับประทานอาหารจากพืชอาจจะฟังดูไกลตัวสำหรับคนทั่วไปที่ทานอาหารหลากหลายทั้ง เนื้อสัตว์ ผัก ผลไม้ เนื้อจากพืชจึงเป็นนวัตกรรมที่เข้ามาช่วยให้การทาน Plant-based food ง่ายขึ้น เพราะเทคโนโลยีสมัยใหม่ไม่เพียงแต่ทำให้เนื้อจากพืช (Plant-based meat) มีหน้าตาดูเหมือนเนื้อสัตว์อย่างเดียว แต่ยังมีรสชาติที่ใกล้เคียงอีกด้วย นวัตกรรมนี้ทำให้อาหารจากพืชมีรสชาติที่อร่อยและเข้าถึงง่ายขึ้น โดยปัจจุบันมีผลิตภัณฑ์หลายแบบให้เลือกสรร ทั้งหมู เนื้อ ไก่ กุ้ง แฮม เบคอน ไปจนถึงเมนูสำเร็จรูป จึงทำให้การรับประทานอาหารจากพืชไม่ใช่เรื่องยากหรือไกลตัวอย่างที่คิด
ประโยชน์ของ อาหารจากพืช (Plant-based food) เอกลักษณ์ที่ไม่ควรมองข้าม
เนื่องจากการลดการบริโภคเนื้อสัตว์ทำให้เกิดการลดไขมันจากเนื้อสัตว์ ซึ่งจะส่งผลดีต่อร่างกายดังนี้
ระบบขับถ่ายดีขึ้น
เนื่องจากไฟเบอร์เป็นเส้นใยอาหารพบได้มากในพืชที่ยังไม่ผ่านการแปรรูป การรับประทานอาหารจากพืช (Plant-based food) จึงช่วยกระตุ้นการทำงานของระบบขับถ่ายได้เป็นอย่างดี
ลดน้ำหนัก
ธัญพืชและผักไม่ขัดสีส่วนใหญ่มีค่าดัชนีน้ำตาลต่ำและมีไฟเบอร์สูง ทำให้ร่างกายย่อยได้ช้าและรู้สึกอิ่มท้องนาน
ดีต่อหัวใจและระบบไหลเวียนโลหิต
เนื่องจากพืชเป็นสิ่งที่ไม่มีคอเรสเตอรอล และมีไขมันอิ่มตัวบางชนิดเท่านั้น จึงมีส่วนช่วยการทำงานของหัวใจและระบบไหลเวียนโลหิตดีขึ้นดังนี้
รักษาระดับคอเรสตอรอล
เมื่อระดับคอเรสเตอรอลไม่สูงจนเกินไป ความเสี่ยงที่ทำให้เกิดการสะสมของไขมันในเลือดก็จะลดลง ระบบไหลเวียนเลือดทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ้มากขึ้น ลดความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจขาดเลือดเฉียบพลันและโรคหลอดเลือดสมอง
ลดความเสี่ยงโรคความดันโลหิตสูง
จากการศึกษาของ องค์กรไม่แสวงหาผลกำไร Physicians Committee for Responsible Medicine (PCRM) ประเทศสหรัฐอเมริกา พบว่าผู้ที่รับประทานอาหารจากพืช (Plant-based food) เป็นประจำสามารถลดความเสี่ยงในการป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูงถึงร้อยละ 34
ลดความเสี่ยงโรคหัวใจ
เนื้อสัตว์เป็นอาหารที่มีไขมันอิ่มตัวอยู่มาก ซึ่งก่อให้เกิดปัญหาต่อหัวใจและระบบไหลเวียนโลหิตหากรับประทานมากเกินไป ในวารสารที่ตีพิมพ์โดย สมาคมโรคหัวใจ ประเทศสหรัฐอเมริกา ในปี 2019 ระบุว่าการรับประทานพืชเป็นส่วนประกอบหลักช่วยให้ลดความเสี่ยงของการเป็นโรคหัวใจได้ถึงร้อยละ 16
ป้องกันโรคเบาหวาน
จากการศึกษาของ PLos Medicine ในปี 2016 พบว่า อาหารจากพืช (Plant-based food) ช่วยป้องกันโรคเบาหวานประเภท 2 ได้ถึงร้อยละ 34 และยังเป็นอาหารที่ผู้ป่วยโรคเบาหวานสามารถรับประทานได้หากเลือกวัตถุดิบอย่างถูกต้อง
Plant-based food มากกว่าสุขภาพดีคือการได้ช่วยลดโลกร้อน
การลดการบริโภคเนื้อสัตว์จะทำให้พื้นที่เกษตรกรรมเพื่อปศุสัตว์ พื้นที่ปศุสัตว์ อุตสาหกรรมผลิตเนื้อสัตว์และนมลดลงไปด้วย เนื่องจากอุตสาหกรรมดังกล่าวมีพื้นที่กว้างขวางและมีการขยายพื้นที่มากขึ้นเพื่อตอบสนองต่อความต้องการของประชากรในโลกที่มีจำนวนเพิ่มขึ้นทุกปี นำไปสู่การถางพื้นที่ป่าเพื่ออุตสาหกรรมดังกล่าว ซึ่งส่งผลเสียต่อดิน น้ำ การสูญเสียที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า และการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ
จากรายงานของ Nature food ประเทศสหราชอาณาจักร เกษตรกรรมผลิตอาหารเพื่อปศุสัตว์ และปศุสัตว์แบบปล่อยทุ่งผลิตก๊าซเรือนกระจกมากถึงร้อยละ 57 การผลิตอาหารจากพืช (Plant-based food) จึงเป็นอุตสาหกรรมที่ช่วยลดโลกร้อนได้ เพราะระบบผลิตอาหารจำพวกผัก ผลไม้ และเบอรี่ ไม่มีการปล่อยก๊าซมีเทนจากมูลสัตว์ ซึ่งก๊าซมีเทนเป็นก๊าซเรือนกระจกประเภทหนึ่ง ดังนั้นการรับประทานอาหารจากพืช จึงมีส่วนช่วยในการลดปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่เป็นสาเหตุของภาวะโลกร้อนได้
สรุป
ปัจจุบันเรามีอาหารจากพืช (Plant-based food) เป็นตัวเลือกในการรับประทานอาหาร แต่เนื้อสัตว์ก็ยังเป็นโภชนาการพื้นฐานของมนุษย์อยู่ การลดพื้นที่ปศุสัตว์จึงยังเกิดขึ้นได้น้อยในปัจจุบัน แต่วิทยาการอาหารจากพืชยังพัฒนาต่อไปเพื่อที่สักวันอาหารจากพืชอาจจะเข้ามาแก้ปัญหาโลกร้อนได้มากขึ้น อย่างไรก็ตามประโยชน์ด้านสุขภาพก็เป็นสิ่งที่คนในปัจจุบันมองหา อาหารจากพืชจึงเป็นอีกหนึ่งตัวเลือกที่น่าสนใจ เพราะมีให้เลือกหลายหลายและยังดีต่อสุขภาพ
